Leszczyna - nie taka pospolita (cz.2)

Dlaczego w leszczynę nie uderzają pioruny ? Czemu w niemieckich kościołach mogły znajdować się jedynie nieokorowane gałęzie tych drzew? Po co do stosów pogrzebowych dodawano gałązki leszczyny ... ? Tego wszystkiego o tradycjach, przesądach i wierzeniach związanych z magicznym drzewem leszczyny dowiecie się w tym poście.

Leszczyna jest niewątpliwie drzewem magicznym, z którym związanych jest wiele mitów i symboli. Wraz z jabłonią i głogiem często rosła na pograniczu światów, stąd też przypisywane jej magiczne właściwości. Kultem otaczali ją zarówno nasi słowiańscy przodkowie, jak i celtyccy druidzi.
W starożytnej Irlandii uchodziła za drzewo święte i za jej samowolne ścięcie groziła kara śmierci. Była symbolem mądrości i inspiracji poetyckiej. 'Leszczyny sztuki poetyckiej' to w Irlandii powracający temat celtyckiej tradycji. We wczesnoirlandzkim traktacie Dinnshenchas odnajdujemy 'nawiedzoną muzycznie leszczynę poety' oraz 'dziewięć leszczyn mędrca Crimalla', które 'stoją mocą magicznego zaklęcia'. W 1463 r. papież Pius II chwalił leszczyny rosnące przy rzymskiej Via Appia, twierdząc, że stanowią inspirację dla poetów, gdyż mieszkają wśród nich nimfy, muzy, a może nawet sama bogini Diana. Dla Celtów leszczyna stanowiła Drzewo Wiedzy, z tym że jej mądrość nie była mądrością mędrca ani doświadczeniem, ale płynęła z prostoty i niewinności.

Leszczyna to również drzewo mądrości w innych tradycjach - między innymi nordyckiej, w której jest świętym drzewem Thora, oraz rzymskiej,  gdzie była poświęcona Merkuremu. Niektórzy badacze sugerują, że przekonanie o inspiracji i wiedzy, jakie kryją się w orzechach laskowych, ma jak najbardziej dosłowne podłoże. Istnieje teoria, wg której druidzi sporządzali z nich halucynogenny wywar pozwalający im wygłaszać przepowiednie.

W mitologii greckiej Hermes (rzymski Merkury) otrzymuje od Apolla 'laseczkę z leszczyny, która miała cudowną właściwość uśmierzania sporów i godzenia nieprzyjaciół'. Laska ta znana pod nazwą kaduceusz 'przetrwała starożytność w postaci pastorału używanego przez biskupów greckiego kościoła'. (J.Parandowski Mitologia)

Drzewo leszczyny występuje także w mitologii walijskiej, gdzie król Artur i jego towarzysze szukają boskiego dziecka Mabon ap Modron - 'syna Wielkiej Matki' i odnajdują je w końcu właśnie pod drzewem leszczyny.

Drewno leszczyny miało chronić przed Złym. Wykonywano z niej tarcze dla bohaterów pieśni, płoty wokół domów czy elementy zbroi. Kawałków jej drewna używano jako talizmanów przeciwko wiedźmom, a gałązki leszczyny dodawano do stosów pogrzebowych, by chronić dusze i ciała zmarłych przed czarami. Nasi słowiańscy przodkowie zatykali kwitnące gałązki leszczyny w drzwiach domostw, gdzie stanowiły niepokonaną przeszkodę dla złych duchów, wampirów, chorób czy robactwa.W średniowieczu na Pomorzu do trumien sypano laskowe orzechy, by zmarli mogli przekupić nimi złe moce czyhające na dusze wędrujące w zaświaty.

Skąd wziął się kult leszczyny jako drzewa opiekuńczego ? Być może przyczynił się do tego fakt, że w leszczynę nie uderzają pioruny. Według legendy polskiej leszczyna jako pierwsza spośród drzew udzieliła schronienia Świętej Rodzinie podczas ucieczki przed Herodem. Z wdzięczności Jezus miał obiecać leszczynie, że nigdy nie będą biły w nią pioruny.
 

Wierzono także w lecznicze właściwości leszczyny. Noszone przy sobie orzechy zapobiegały reumatyzmowi i chroniły przed bólem zębów, a talizmany z gałązek leszczynowych miały uzdrawiać ukąszenia węży.

Opiekuńcza rola leszczyn nijak nie pasuje do przesądu, jaki panował w dziewiętnastowiecznych Niemczech. Wierzono, że pod korą leszczyn kryją się wiedźmy, dlatego też w kościołach mogły znajdować się wyłącznie okorowane gałęzie tych drzew.

W obyczajach ludu polskiego natomiast orzech laskowy ofiarowany chłopcu przez dziewczynę miał zniechęcić go do zalotów (inaczej niż gałązka brzozowa, którą dawano na zachętę).

Leszczyny sadzone są głównie dla jadalnych orzechów (są m.in. dobrym źródłem białka, nienasyconych tłuszczów, wapnia, magnezu, potasu i witaminy E), rzadziej ze względów dekoracyjnych. Często występują w postaci naturalnych żywopłotów wzdłuż gospodarstw wiejskich (być może jest to związane z wiarą w ochronną moc leszczyny). W Europie zagajniki leszczynowe dostarczały niegdyś paszy dla zwierząt (są ulubionym pokarmem zwierzyny płowej) oraz materiału do wyrobu żerdzi, koszy, elementów płotów i ogrodzeń, a nawet w połączeniu z gliną i mułem – ścian budynków. Długie, proste pręty leszczynowe są bardzo giętkie, dlatego idealnie nadają się na wędki, bicze czy faszynę w wikliniarstwie.

Drewno leszczynowe było dawniej głównym źródłem surowca do wyrobu prochu strzelniczego, obecnie wypala się je na węgiel rysunkowy.

Znane są także właściwości radiestezyjne leszczyny. Rozwidlone pędy leszczynowe od dawna służyły jako różdżki głównie do poszukiwania wody, o czym pisał choćby Pliniusz. W wielu krajach europejskich do końca XVII w. używano ich także do wykrywania zakopanych skarbów, rud metali, a także do poszukiwania ciał pomordowanych nieszczęśników oraz kryjówek złoczyńców. 

Jak widać leszczyna pospolita wcale nie jest tak pospolitym drzewem, jak mogłoby się wydawać. Być może warto przyjrzeć się jej dokładniej i pobyć w jej otoczeniu, aby otoczyła nas opieką i pozytywną energią :)